Toptechniek en topwerkloosheid moeten in Twente niet langer samengaan. Ondernemers willen dat deze streek het Beieren van Nederland wordt.

De Twentse economie heeft twee gezichten. Aan de A35 bij Hengelo staat een teken van succes: één van de twee Ferrari-dealers in Nederland. Er is geld in Twente. En kennis. Een concern als Boeing reist naar het oosten van Overijssel voor technische innovaties. Maar in de stadswijken achter de A35 bereikt het werkloosheidspercentage nieuwe hoogterecords. In Enschede is 18,5 procent van de beroepsbevolking werkloos, in Almelo 16,9 en in Hengelo 11,3.

Nieuwe banen zijn hard nodig. Lang werkten Enschede en Overijssel aan een nieuwe luchthaven op de wegbezuinigde F16-basis Twente. Het vliegveld zou een banenmotor worden. Maar nu Twente Airport in juni is afgeblazen, hijst het bedrijfsleven de stormbal. De regio-economie moet sterker worden. Samen met overheden en het onderwijs maken ondernemers een strategische langetermijnagenda. Twente ziet Beieren als voorbeeld.

Twente Board. Zo noemt het netwerk zich van veel ondernemers en enkele regiobestuurders. Onder voorzitterschap van Herman Hazewinkel, oud-topman van VolkerWessels, worden deze zomer de eerste projecten uitgewerkt. “Zo’n hoge werkloosheid moeten we niet accepteren”, vindt Hazewinkel. Twente zet, zegt hij, gerichter dan ooit in op onderzoek, productie en ontwikkeling van hightech systemen en materialen, met Universiteit Twente als broedplaats.

De neergang van de textielsector veertig jaar geleden leidde in de Twentse steden tot blijvend hoge werkloosheid. De Twentse economie is kwetsbaar, oordeelt Overijssels gedeputeerde Theo Rietkerk (CDA), lid van de Twente Board: “De provincie investeerde al miljoenen in de economie”. Terwijl de buitenwacht Twente associeert met fietsvakanties en versnaperingen van Bolletje, Grolsch, Johma of Kips, wonen verscholen in veel volkswijken families met drie generaties werklozen.

Grote klappen
De fabrieken voor ongeschoolde arbeid zijn weg. De huidige arbeidsmarkt wordt gedomineerd door truckchauffeurs en bouwvakkers, schetst Hans Kroeze. Hij is directeur van schoonmaakbedrijf Asito-ADG in Almelo en zit namens de werkgeversorganisatie VNO-NCW in de Twente Board. “In de bouw vallen grote klappen”, zegt hij. “Dat baart ons grote zorgen. Hiertegen bestaat geen toverdrankje.”

Het toverdrankje leek jarenlang de herontwikkeling van het vliegveld. Het Rijk kondigde in 2003 de sluiting aan. In 2008 sloot de F16-basis daadwerkelijk, en daarmee ook een klein stadsvliegveld waarin de Twentse zakenman Dik Wessels investeerde. Duizenden banen verdampten. Enschede en Overijssel werkten aan een doorstart van de burgerluchtvaart om nieuwe banen te creëren. In 2013 stond Wessels op om Twente Airport te ontwikkelen. Maar dat plan ketste in juni af op Europese bezwaren.

Teleurgesteld over de uitkomst van het vliegveldplan, dat Twente tien jaar verdeelde, kwam burgemeester Peter den Oudsten (PvdA) van Enschede in gesprek met SER-voorzitter Wiebe Draijer. Die schreef vlak voor zijn overstap naar de Rabobank een advies over de Twentse economie. Hij deed dat met Chris Buijink, de voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken, en kunstenaar Daan Roosegaarde.

“De grootste eyeopener uit hun advies is dat je met hightech alleen de werkgelegenheidsproblemen in Twente niet oplost”, stelt Hazewinkel. “Onze hightechfocus is prima. Maar de schoorsteen laat je er niet door roken. De Twentse industrie is vol afhankelijke toeleveranciers. Zij kunnen waarde toevoegen aan hun producten. We willen ook onderzoeken welke productie door Twentse bedrijven is uitbesteed en wat daarvan terug kan keren.”

Versnipperd beleid
Draijer, Buijink en Roosegaarde twijfelen aan de economische trekkracht van de toptechnieksector: is die sterk genoeg om de tweedeling van de Twentse economie het hoofd te bieden? De onderstroom van werklozen staat te ver af van de hightecheconomie. De commissie-Draijer vindt de werkloosheid van een alarmerend niveau, dat om urgente actie vraagt. Dus werken de ondernemers en bestuurders deze zomer aan concrete banenplannen.

Verwacht niet dat ons banenplan revolutionair wordt, waarschuwt Kroeze. Veel versnipperd beleid wordt gekoppeld. Asito en Enschede werken samen in het nationale proefproject ‘De werkgever op kop’ om langdurig werklozen te koppelen aan passend werk. Die werkwijze zou over Twente kunnen worden uitgerold. “Het gaat ook om mensen zonder een dagritme”, zegt Kroeze. “Je moet sommigen zelfs vertellen vaker te douchen, omdat dat prettig is voor de collega’s.”

Het matchen van werkzoekenden en vacatures moet op Twentse schaal gebeuren. Is er voor Tukkers zonder scholing of werkervaring een nieuw type werkgelegenheid nodig? Een nieuwe sector? Daar is de Twente Board nog niet uit. “Op toeristisch gebied presteert Twente goed”, vindt Rietkerk. “Maar het kan beter. In deze sector zijn handjes nodig voor al het praktische werk. Daar liggen veel kansen.”

Personeelstekort
Kroeze denkt dat de grootste werkloosheid snel verdampt als de Nederlandse en Duitse economie aantrekt. Dan groeien de personeelstekorten in de schoonmaakbranche, logistiek en beveiliging snel. Ook de vergrijzing zorgt dat de werkloosheid zal dalen. Werklozen uit het textieltijdperk bereiken de AOW-gerechtigde leeftijd. Kroeze vindt de groei van het Bruto Regionaal Product de topprioriteit.

Het economische vliegwiel in Twente blijft volgens hem de techniek. Het wemelt van de specialisten. Aeronamics bijvoorbeeld. Dat techniekbedrijf uit Almelo sleepte juist een grote order binnen voor de nieuwe JSF-straaljagers. Zulke bedrijven zijn hard nodig om het Bruto Regionaal Product van Twente te vergroten, legt Kroeze uit. “Innovatie is een van de weinige manieren voor Twente om autonoom meer geld te verdienen. Dat werkt als een economisch vliegwiel.”

• © Herman Engbers.

Het hart van dit Twentse vliegwiel bevindt zich aan de ‘Laan van Innovatie’, zoals de Hengelosestraat in Enschede ineens ook heet. De laan ligt aan de parkachtige campus van Universiteit Twente. In het oude pand van Chemische Technologie ontstond een broedplaats vol specialistische bedrijfjes. The Gallery heet het. Kennispark Twente huist erin. Directeur Kees Eijkel vertelt, soms kort onderbroken door groetende Amerikaanse investeerders die voorbij lopen, wat er gebeurt.

Universiteit Twente begon in 1984 met het stimuleren van ondernemerschap onder studenten, legt hij uit. “De toenmalige rector-magnificus Van den Kroonenberg zag dat bedrijven steeds minder zelf aan onderzoek en ontwikkeling deden.” Sindsdien ondersteunt de universiteit het ondernemerschap bij studenten via coaching, leningen, bedrijfsruimte, voorzieningen en netwerkevenementen, om zo innovatie te bevorderen.

Kennispark Twente, zoals de naam sinds 2006 luidt, heeft volgens Eijkel geen enkel probleem met het vullen van de 35.000 vierkante meter bedrijfsruimte. Jaarlijks komen er honderd starters bij vanuit de Universiteit Twente en hogeschool Saxion. Er is nog plek voor nieuwbouw. Kennispark Twente wil de kennis en ambities van studenten, wetenschappers en ondernemers verbinden. “Het is in feite economisch noaberschap”, zegt Eijkel.

Het Kennispark moet hoge verwachtingen waarmaken. Overijssel steekt er miljoenen in. “Hightech Materialen Systemen is een zee van allerlei hightech technieken”, zegt Eijkel. “Er is geen specifiek onderdeel daarin dat al domineert in Twente.” Het kennispark probeert dus Twentse specialismen te ontdekken en ‘te laten wortelen’, zodat Twente zich internationaal onderscheidt. Het delen van Twentse kennis kan leiden tot verrassende vernieuwingen.

Laptop en lederhosen
Twente moet vaker over de grens kijken, adviseert de commissie-Draijer. Grenzen binnen en buiten Nederland. Een lastige klus. Tukkers zijn sterk gericht op zichzelf. Grote onderlinge verschillen bieden hen al genoeg afleiding: hoog- of laagopgeleid, gereformeerd of rooms-katholiek, arm of rijk, stad of platteland. Twente zit vol verschil. Maar de Saksische cultuur en taal verbroederen. In de industriële regio worden de streektradities en -geschiedenis gekoesterd.

Twente zou de banden moeten aanhalen met Europese regio’s met hetzelfde DNA, vindt Hazewinkel. “Stuttgart of elders in Beieren.” De wereld van laptops en lederhosen lonkt. Ook Twente kent veel innovatieve bedrijven, een internationale maakindustrie, een trouwe arbeidersgemeenschap en veel teamspirit onder ondernemers. Twente kent een overdaad aan zakelijke netwerken. Maar rivaliteit is er ook. Nu de werkloosheid Twente-breed hoog is, grijpt de Twente Board zijn kans.

• 

Gezamenlijk naar buiten treden als één technologieregio, dat moet Twente nog leren. Dat is nieuw. De afgeblazen fusiegemeente Twentestad legde tot 2000 een emotionele regiostrijd bloot. Maar nu is de tijd rijp voor eendracht en slagkracht, stelt de Twente Board. Hazewinkel: “Als ondernemers, onderzoekers, overheden en onderwijsinstellingen moeten we elkaar daarop scherp aanspreken. Er moet nu iets gebeuren.”

===
Actieve ondernemers
De Twentse historie herhaalt zich nu het bedrijfsleven zich inzet voor de streekeconomie in de Twente Board. Ooit zetten de textielbaronnen de toon. Sinds het verval van de textielindustrie namen burgemeesters de leiding. Een halve eeuw geleden trok burgemeester Wim Thomassen van Enschede de aandacht met zijn E8-Expres. Hij reed in 1964 steevast in een oud Fordje naar de Randstad om met ondernemers te lobbyen voor de snelweg E8.

Dat jaar opende koningin Juliana de Rijkstechnische Hogeschool in Enschede. Ook Arnhem, Deventer en Zwolle wilden deze derde Nederlandse technische hogeschool. Een commissie koos Deventer. Het kabinet-De Quay en het parlement gaven in 1961 de voorkeur aan Twente. De school werd de Universiteit Twente in een tijd dat bijna alle textielfabrieken omvielen.

Nog altijd investeren Twentse ondernemers graag in de eigen streek. Centric-topman Gerard Sanderink steekt miljoenen in een technologiecentrum en in studiebeurzen om zo uiteindelijk zijn vermogen na te laten voor de ontwikkeling van zijn streek. Overijssel leende hem 10 miljoen euro voor het technologiecentrum.

Dik Wessels (Reggeborgh) wilde investeren in Twente Airport. Nu dat niet doorgaat, beraden de eigenaren Enschede en Overijssel zich op de toekomst van de 482 hectare grote oude vliegbasis. De Twentse familie Van Eck kocht al 50 hectare. Een taxibaan verandert in een testbaan voor onder meer bandenfabrikant Apollo Vredestein in Enschede.