Een lokale bestuurder uit Beieren die al sinds vorige zomer roept dat het zo niet langer kan, met al die migranten, besloot het probleem op het bord van Merkel te deponeren. Bijna letterlijk. Hij laadde vorige week een bus vol met Syrische vluchtelingen, reed ermee naar Berlijn en parkeerde de bus om de hoek van het Kanzleramt. Zoek het maar uit, Frau Merkel. Ons lukt het niet meer.

De man kreeg een storm van kritiek. Hij zou vluchtelingen gebruiken zoals boeren bij demonstraties de tomaten dumpen die ze te veel hebben. Maar hij oogstte ook veel publiciteit. De problemen rondom migratie en integratie hebben Duitsland op veel fronten overweldigd.

Ruim een jaar geleden woedde er in Duitsland ook een felle asieldiscussie. Kerkasiel, kon dat wel? Een aantal kerken bood uitgewezen asielzoekers onderdak en daarmee bescherming, zodat ze niet het land uitgezet konden worden. Het ging om maar liefst vijfhonderd mensen! Nu, ruim twaalf maanden later, moet het land een oplossing vinden voor de 1,1 miljoen nieuwkomers die vorig jaar aanklopten. Terwijl ondertussen zelfs in de koude wintermaanden mensen blijven komen, nog steeds tweeduizend per dag.

De afgelopen weken, na het seksuele geweld in Keulen en het sterke vermoeden dat hier ook asielzoekers bij betrokken waren, is een baaierd aan maatregelen aangekondigd. Duitsland wil de controle terug en probeert een overzicht te krijgen over wat daar allemaal voor nodig is – iets wat ook voor andere landen in de EU instructief kan zijn. Er zijn drie grote lijnen: de aanwas van vluchtelingen moet beheersbaar worden en omlaag gaan; wie mag blijven, heeft de plicht om te integreren en moet ook een reële kans daartoe krijgen; en de orde moet worden hersteld.

1 Minder mensen

„We moeten niet hopen dat we door één enkel besluit het vluchtelingenprobleem kunnen oplossen”, zei minister van Buitenlandse Zaken Steinmeier eerder deze week tegen een groep buitenlandse journalisten. „Mensen vluchten voor oorlog en geweld, en er heersen nu eenmaal oorlog en geweld in het Midden-Oosten.” De meest effectieve ingreep zou dan ook zijn daar iets aan te doen. Maar Steinmeier onderstreepte dat er, met „de melange van verschillende conflicten”, niet snel resultaat kan worden verwacht.

Een andere stap: vluchtelingen in de regio houden. De Europese Unie heeft hiervoor de hulp van Turkije ingeroepen. Maar Turkije en de EU lijken op elkaar te wachten. Brussel heeft drie miljard beloofd, maar door verzet van een aantal landen, waaronder Italië, is dit geld er nog niet. Turkije heeft de beloofde visumplicht voor Syriërs ingevoerd. Het is een eerste stap, maar nu is Europa aan de beurt. Steinmeier: „We kunnen alleen verwachten dat Turkije zijn afspraken nakomt als Europa dat ook doet.”

De regering-Merkel zet haar kaarten op Europa, maar veel steun krijgt zij niet. Van het voorstel van de Europese Commissie om 160.000 vluchtelingen te spreiden over de EU, is nog nauwelijks iets terecht gekomen. Er zijn een schamele 300 vluchtelingen vanuit Griekenland en Italië naar andere EU- landen overgebracht. Over de hot spots daar, waar echte vluchtelingen voor geweld en vervolging zouden moeten worden gescheiden van mensen die nauwelijks kans maken op asiel, wordt opnieuw gezegd dat ze „over een paar weken” operationeel zullen zijn.

Politicologe Gesine Schwan proeft buiten Duitsland enig leedvermaak. „Ons Europees beleid stond te lang in het teken van het Duitse nationale belang”, vindt zij. Nu Duitsland solidariteit vraagt in de vluchtelingencrisis, houden andere landen zich stil. Berlijn wijst in Brussel op het eigenbelang van die andere landen. Het zou het Europese bedrijfsleven tientallen miljoenen kosten als de grenscontroles binnen ‘Schengen’ weer worden ingevoerd. Minister van Financiën Schäuble waarschuwt: als we niet snel maatregelen nemen, „is het mislukken van Schengen geen kwestie van jaren meer”.

Het enige wat ons rest, zeggen critici van Merkel, is maxima stellen en zelf consequent aan de Duitse landsgrenzen gaan controleren. Vooralsnog wil ze daar niet aan – al wordt dat moeilijker nu Oostenrijk wel een bovengrens gaat stellen.

Sneller uitwijzen en effectief uitzetten is een van de remedies die nu veel aandacht krijgen. Het helpt dan als een land als veilig wordt gezien. Maar dan nog blijkt uitzetting een probleem, onder andere omdat de herkomstlanden nauwelijks meewerken. De Duitse toon tegen die landen wordt steeds dreigender: minder ontwikkelingshulp, aanpassing van de landbouwakkoorden.

2 Betere integratie

Het massale seksuele geweld bevestigde nog eens wat sommigen al veel langer roepen: er bestaan in Duitse steden parallelle samenlevingen waar de Duitse waarden niet gelden en vaak ook de Duitse wet het moeilijk heeft. In verschillende toonaarden wordt er nu voor gepleit om nieuwkomers nadrukkelijker aan Duitse kernwaarden te binden. De nationale begroting voor integratiecursussen is alvast verdubbeld, naar 560 miljoen.

CSU-politicus Thomas Kreuzer wil het debat terug over een Leitkultur, tegenover wat hij ziet als de waardenneutraliteit van een multiculturele samenleving. Hij denkt daarbij aan kennis van de taal, instemming met tolerantie en acceptatie van tradities.

Daarnaast moeten nieuwkomers ook de kans krijgen te integreren. Dat betekent: wonen, leren, werken. Vooral de sociaal-democratische SPD, coalitiepartner van Merkel, roert zich op dit punt.

Op het platteland en vooral in het oosten van het land staan veel woningen leeg, maar in de grote steden bestaat een groot tekort aan betaalbare woningen voor vluchtelingen. Het Pestel Instituut uit Hannover becijferde vorig najaar al dat er per jaar 400.000 nieuwe woningen nodig zijn – ook omdat er sinds 2009 770.000 woningen te weinig zijn gebouwd. Minister Hendricks (SPD) heeft woensdag een plan gepresenteerd om tot aan 2020 340.000 extra woningen per jaar te bouwen – voor statushouders, maar ook voor Duitse woningzoekenden.

Een deel van het dan nog resterende tekort zou op te lossen zijn door vluchtelingen niet langer vrije vestiging toe te staan, maar te sturen naar gebieden waar de woningnood minder hoog is. Dat zou ook helpen verdere gettovorming in grote steden tegen te gaan. Probleem is wel dat voor integratie ook werk nodig is, en dat de banen net zo min als de woningen gelijkelijk over Duitsland zijn verspreid.

De eerste drie maanden mag een asielzoeker in Duitsland niet werken; daarna blijven nog vijftien maanden beperkingen gelden. Er voorstellen om die regels te versoepelen. In ieder geval is ongeveer 500 miljoen euro gereserveerd voor trainingen en cursussen die de toegang van buitenlanders tot de Duitse arbeidsmarkt moet vergemakkelijken.

Een heikel punt is het minimumloon van 8,50 euro per uur. Niet alleen werkgevers bepleiten hier voor vluchtelingen soepeler mee om te gaan. Met een lage werkloosheid van 6,3 procent en een economische groei van 1,7 procent zouden er banen genoeg zijn.

Dan het onderwijs. Het aantal scholieren neemt door migratie met naar schatting vier procent toe. Vorig schooljaar waren er ongeveer 8,4 miljoen scholieren in Duitsland. Dat betekent dat er ruimte (die er vaak wel is) en docenten (die er te weinig zijn) moeten worden gevonden voor 320.000 extra scholieren.

3 Meer orde

De onmacht van de politie in Keulen heeft een zenuw geraakt. Hoe bestaat het dat de situatie zo uit de hand kon lopen? De politiebond weet het: er zijn te weinig agenten. Olivier Malchow, voorzitter van de politiebond GdP, heeft gezegd dat er de afgelopen tien jaar 16.000 arbeidsplaatsen zijn verdwenen. Wil de politie effectiever gaan optreden, zegt Malchow, dan zijn er 9.000 nieuwe agenten nodig. Vanuit de regering in Berlijn is daar niet meteen antwoord op gekomen.

Wat wel met spoed wordt aangepakt, is de gebrekkige registratie van nieuwkomers. Bij binnenkomst in Duitsland gebeurt een eerste, summiere registratie, als het goed gaat. Daarna volgt een nauwkeuriger registratie bij de deelstaten. Dit systeem vertoont enorme lacunes. Sommige deelstaten nemen vingerafdrukken, andere niet. Ook blijkt het mogelijk je verscheidene malen te registreren. Binnen een paar maanden moet er nu een nationaal registratiesysteem komen. Dan kan het ook niet meer gebeuren dat de asielzoeker uit Duitsland die eerder deze maand in Parijs met een bijl een politiebureau binnenstormde (en daarbij werd gedood), zo’n goede bekende blijkt te zijn van de Duitse autoriteiten dat hij onder wel zes verschillende identiteiten geregistreerd stond.

Het is een gecompliceerde puzzel die Duitsland moet oplossen, wil het de controle terugkrijgen. Geld is niet zo’n probleem. Het ministerie van Financiën meldde eind vorige week dat 2015 is afgesloten met een overschot van 12,1 miljard euro. Minister Schäuble zei meteen waar dat voor wordt gebruikt: „We zullen deze reserve dringend nodig hebben om de extra inspanningen voor het onderdak en de integratie van vluchtelingen te financieren.” Maar dat maakt de rest van de puzzel niet makkelijker.