Ο κλαπείς κούρος της Τενέας, άνοιξε πρώτος τον σύγχρονο “χορό” των Ελλήνων μεταναστών και φυγάδευσης ελληνικών έργων στην Βαυαρία της Γερμανίας… Τον εκθέτουν και τους εκθέτει…

Άρθρο του Γ. ΛΕΚΚΑΚΗ στην εφημερίδα ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ

Ο Γιώργος Λεκάκης γεννήθηκε στο Μόναχο της Γερμανίας, από Έλληνες γονείς μετανάστες, στις 17 Αυγούστου 1964. Μεγάλωσε και σπούδασε εκεί, Κοινωνιολογία και Δημοσιογραφία.
Ο πατέρας του, Ανδρέας Γ. Λεκάκης, από το Κερατσίνι του Πειραιώς (με καταβολές από την Ύδρα και απώτερα από τα Σφακιά Χανίων της Κρήτης) και η μητέρα του, Αικατερίνη Ιω. Μιχαηλίδου, από το  Πλατύ Ημαθίας (με καταγωγή από την Καππαδοκία), εγκαταστάθηκαν πλέον μόνιμα στον Πειραιά, μετά από 20ετή και πλέον “θητεία” στην ξενητειά, ως εργάτες.
http://www.lekakis.com/

Ο κλαπείς κούρος της Τενέας, άνοιξε πρώτος τον σύγχρονο “χορό” των Ελλήνων μεταναστών και φυγάδευσης ελληνικών έργων στην Βαυαρία της Γερμανίας…  Τον εκθέτουν και τους εκθέτει…

 

Η Τενέα ήταν η κυριότερη πολίχνη της Τενεατικής Πεδιάδος, η οποία αναπτύσσεται μεταξύ των νυν χωριών Χιλιομόδι[1] και Κλένια[2]. Μια πύλη της Κορίνθου οδηγούσε προς την Τενέα, γι’ αυτό και ελέγετο Τενεατική Πύλη. 

Η Τενέα απείχε τρεις ώρες πεζή από την Ακροκόρινθο, και έκειτο στην αρχή της ορεινής οδού Κοντοπορείας (κατά την Κλεισούρα),  η οποία οδηγούσε, δια μέσου του Αγιονορίου, στην Αργολική Πεδιάδα και στο Άργος! Άρα ήταν μια από τις εμπορικότερες και πλουσιότερες οδούς της αρχαιότητος! 

Η περιοχή αυτή της ορεινής Κορινθίας κατοικείται από τα παλαιολιθικά χρόνια. Σε σπήλαιο της Κλεισούρας έχει ευρεθεί κατοίκησις 35.000 χρόνων πριν από σήμερα! [3]

Την Τενέα ίδρυσαν οι Τενεάτες, απόγονοι των Τρώων, αυτού του υπερόχου ελληνικού φύλου των ∆αρδανιδών Θρακών, που ήσαν συγγενείς με τους Τενεδίους[4].

Προπάτορας Τενεδίων και Τενεατών ήταν ο Τέννης/Τένης, υιός του Κύκνου Απόλλωνος και της Προκλείας ή Σκαμανδροδίκης (αδελφός της Ημιθέας ή Αμφιθέας ή Λευκοθέας). Αυτός διαβληθείς υπό της μητρυϊάς του, Φιλονόμης (ή Φυλονόμης ή Καλύκης) ερρίφθη υπό του πατρός του στην θάλασσα, σε μια λάρνακα μαζί με την αδελφή του. Οι νέοι διεσώθησαν στην νήσο Λεύκοφρυ, την οποία μετωνόμασε σε Τένεδο. Εκεί και εβασίλευσε, γινόμενος και βασιλιάς της Κολώνης Τρωάδος, μέχρις ότου εφονεύθη υπό του Αχιλλέως, παρ’ ότι αυτός είχε λάβει εντολή από την μητέρα του να μην σκοτώσει τον υιό του Απόλλωνος! Μετά  θάνατον, όμως, έτυχε θείων τιμών!  Ο Ευριπίδης είχε γράψει τραγωδία γι’ αυτήν την ιστορία, που δυστυχώς (και αυτή) δεν διεσώθη…

Μετά την Άλωση της Τροίας αιχμάλωτοι Τενέδιοι ερχόμενοι στην Αργολιδο-Κορινθία, πήραν άδεια από τον Αγαμέμνονα να κτίσουν κοντά του μια νέα πόλη.[5] 

Λίγα λείψανα της αρχαίας πόλεως, όμως, είναι γνωστά. Αδικημένη απ’ την σκαπάνη, έχει ανασκαφεί στην περιοχή εργαστήριο ρωμαϊκών χρόνων, και έχουν επισημανθεί θεμέλια οικοδομημάτων, ίχνη αρχαίου τείχους, ορθογώνιοι ογκόλιθοι και κίονες από πωρόλιθο. γνωρίζουμε ότι υπήρχε ιερόν της Ειλειθυΐας[6] και πως η πόλις ελάτρευε τον Απόλλωνα, που ήταν και πολιούχος της, με περίφημο ναό, του Τενεάτου Απόλλωνος.

«Νυφίτσα» στην Άνω Κλένια ανεκαλύφθη το σημαντικότερο, ίσως, σπηλαιο-ιερό της αρχαίας Κορινθίας: Τα ευρήματα δείχνουν ανθρώπινη παρουσία τουλάχιστον από την νεολιθική και συνεχόμενα έως καιτην ρωμαϊκή εποχή! Ευρέθησαν όστρακα της μεσοελλαδικής (2000-1600 π.Χ.) και κλασικής εποχής. Ίχνη προϊστορικού οικισμού ευρέθησαν και στον λόφο των Αγ. Ασωμάτων Κλένιας, όπου συνελέγησαν όστρακα και κομμάτια οψιδιανού!

Η Τενέα παίζει σημαντικό ρόλο στον θηβαϊκό κύκλο, αφού οι βοσκοί που βρήκαν έκθετον τονΟιδίποδα στον Κιθαιρώνα, τον παρέδωσαν στην σύζυγο του βασιλέως της Κορίνθου, Πόλυβου, την Μερόπη (ή Περίβοια), οι οποίοι ως άτεκνοι, τον εδέχθησαν ως «θείο δώρο»! Και τον μεγάλωσαν στα παλλάτια της Κορίνθου, στην Τενέα, ως γνήσιο και νόμιμο κληρονόμο του θρόνου των Θηβών. Η συνέχεια, λίγο-πολύ γνωστή…

Η πόλις μόνον μικρή και ασήμαντη δεν υπήρξε στην Ιστορία, δεδομένου ότιτο 734-733 π.Χ. Κορίνθιοι και Τενεάτες άποικοι, ίδρυσαν τις Συρακούσες στην Α. ακτή της Σικελίας! Φαίνεται όμως, πως οι Τενεάται δεν έμειναν μόνον στην Σικελία, αλλά και στην κεντρική Ιταλία, όπου ο παραπόταμος του Τίβερι, Τενέας, μαρτυρά την παρουσία τους, ενώ επίσης και μια πόλη της Θράκης φέρει το όνομά τους.

Ο αρπαγείς κούρος

 

Η πόλις έδωσε ένα από τα πλέον αριστουργηματικά έργα τέχνης της αρχαίας ελληνικής πλαστικής, άγνωστο στο ευρύ κοινό: Τον επονομοζόμενο «κούρο της Τενέας» – κούρο με «ονομασία προέλευσης». Αυτός ευρέθη το 1846, στην νεκρόπολη της παλαιάς Τενέας. Και από το 1854… φυγαδεύθηκε παρανόμως και παρατύπως από την πατρίδα του και εκτίθεται στην Γλυπτοθήκη του Μονάχου (αρ. 168). (Ένα ίδρυμα που στεγάζει πλήθος παρανόμως εξαχθείσες αρχαιότητες από την χώρα μας, με κορωνίδα τα γλυπτά της Αφαίας Αιγίνης!). Μάλιστα, ο «κούρος της Τενέας» είναι τόσο όμορφος, που αντίγραφό του ευρίσκεται και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βασιλείας[8] Ελβετίας!..

Ο «κούρος της Τενέας» (ή «Απόλλων της Τενέας» ή «Απόλλων Τενεάτης» ή «Τενεάτας») είναι φιλοτεχνημένος από μάρμαρο της Πάρου! Περίπου στα μέσα του 6ου αι. π.Χ., προφανώς από κάποιον μαθητή των σπουδαίων γλυπτών ∆ιποίνου και Σκύλη[9], οι οποίοι είχαν το εργαστήριό τους στην περιοχή της Τενέας.[10] Το ύψους 1,53 μ. άγαλμα παριστάνει έναν νεανία με γυμνό, σφριγηλό και αθλητικό σώμα. Στηρίζεται και στα δύο του πόδια.

Το αριστερό πόδι κάνει ένα μικρό βήμα προς τα εμπρός. Το πέλμα των ποδιών ακουμπά το έδαφος. Οι βραχίονες είναι κρεμάμενοι απολύτως συμμετρικά. Τα δύο χέρια είναι σφιγμένα σε γροθιές, και ακουμπάν τους μηρούς, σαν να κρατάν κάποια λαβή. Τα μαλλιά είναι σγουρά, καλοκτενισμένα και σχηματίζουν μια πλούσια κόμμη, η οποία καλύπτει το οπίσθιο μέρος της πλάτης, ενώ μια κορδέλλα τα στεφανώνει. Μια παράσταση, λοιπόν, της αρχέγονης μορφής του θεού Απόλλωνος, η οποία υιοθετήθηκε και για τους ήρωες. Τα άκρα του ευρέθησαν διαμελισμένα: Ένα τμήμα του δεξιού βραχίονος έλειπε (έχει αντικατασταθεί). Η κεφαλή του όμως διετηρήθη σώα, επειδή ευρέθη μέσα σε ένα πήλινο δοχείο,  που την προστάτευσε επί αιώνες!

Φαίνεται δηλαδή, πως κάποιος απλός Έλλην χωρικός,  μάλλον Τενεάτης, ηύρε την κεφαλή του θεού του, και αντί να την κλέψει ή να την μοσχοπουλήσει, εσκέφθη να την φυλάξει μέσα σ’  ένα αγγείο, για να την σώσει και να την κολλήσει κάποιος επιδέξιος ειδικός τεχνίτης, που ήθελε βρει την…

Το γυμνό, η ζωντάνια, η εκφραστικότητα, οι αναλογίες, η πλαστικότητα, γνήσια ελληνικά χαρακτηριστικά, το κάνουν σαφώς ξεχωριστό από την αιγυπτιακή τέχνη. Το αμυδρό χαμόγελο του προσώπου του είναιτο πρώιμο χαμόγελο της γλυπτικής τέχνης, που έμελλε ν’ ανθίσει στην Ελλάδα τους επόμενους αιώνες και να μας δώσει γλυπτά έργα τέχνης που να μας προσφέρουν αγαλλίαση και εξ αυτού να τα ονομάσουμε αγάλματα! (Σε αντίθεση με τους αλλοδαπούς, που λένε το άγαλμα statue, δηλ. κάτι το στατικό)…

ΠΗΓΕΣ:

βλ. Στέφ. Βυζ., Μνήμων, Ξενοφ., Παυσ., Στοβ. «Ανθολ.», Στρ.

Κορδώσης Μιχ. Σ. «Μεσαιωνική και Νεότερη Κλένα-Κλένια».

Λεκάκης Γ. «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις-Κορινθία» (υπό έκδοσιν).

Φουρτβένγκλερ Α.-Ούλριχς Χ. Λ. «Denkmaler griechischer und romischer skulptur», εκδ. F. Bruckmann, Μόναχο, 1904.

Χάιντ Γ. Γ. «Olympic victor monuments and  Greek athletic art», εκδ. Ινστ. Carnegie, Ουάσιγκτον, 1921.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Γνωστό χωριό-καλλιτεχνομάνα, ιδιαιτέρα πατρίς της σπουδαίας μας ηθοποιού Ειρήνης Λελέκου, γνωστής ως Ειρήνη Παππά.

[2] Στην επαρχιακή οδό Κορίνθου-Σολομού-Χιλιομοδίου-Άργους, που περνά από Κλένια-Λίμνες. Το όνομα του χωριού Κλένια (σε υψόμετρο 820 μ.), προκύπτει εκ παραφράσεως του ονόματος των αρχαίων Κλεωνών, οι οποίες ευρίσκονται 8 χλμ. Β∆. Αι Κλεωναί ήσαν περίφημες διότι διοργάνωναν τα αρχαία Νέμεα. Η περιοχή κατοικείται και στα βυζαντινά χρόνια (ευρέθησαν μοναδικά «κτενωτά» όστρακα του 7ου αι. μ.Χ.), αφού απαντάται ως Clenna.

Θυμίζω ότι από τις Κλένιες ήταν και οι δίδυμοι κούροι, που ενετοπίσθησαν τον Μάιο του  2011, σε χέρια αρχαιοκάπηλων, στην Κόρινθο και απεφασίσθη η επιστροφή τους στο Αρχ. Μουσείο Κορίνθου. Πρόκειται για δύο σχεδόν πανομοιότυπους κούρους, ύψους 1,82 μ και 1,80 μ., από χονδρόκοκκο νησιώτικο μάρμαρο, που, μάλλον, οι βέβηλοι λαθρανασκαφείς τους είχαν καταστήσει αναπήρους…. Είχαν χάσει και οι δύο το δεξί πόδι! Αλλά, τύχη αγαθή, σωστική ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε λίγο μετά την ανεύρεσή τους στις Κλένιες, ενετόπισε όχι μόνον τα δύο σκέλη που έλειπαν, αλλά και νεκροταφείο των αρχαϊκών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων…

[3] βλ. P. Karkanas, M. Koumouzelis, J.K. Kozlowski, V. Sitlivy, K. Sobczyk, F. Berna και S. Weiner «The earliest evidence for clay hearths: Aurignacian features in Klisoura Cave 1, Southern Greece».

[4] βλ. Γ. Λεκάκης «Στην Ίμβρο και την Τένεδο πεθαίνουν αβοήθητοι», χρονογράφημα  στην εφημ. «Αυριανή». Και στο βιβλίο μου «Χρονογραφήματα για την Ελλάδα και τον πολιτισμό», εκδ. Ερωδιός, 2001.

[5] Η Τενέα και η Ρώμη ήταν οι δύο πόλεις που ιδρύθηκαν από Τρώες φυγάδες μετά τον Τρωικό πόλεμο – βλ. Βιργ.

[6] Αυτό σημαίνει σχέση με τους μινωίτες Κρήτες. Την ανοικτή γραμμή Κρήτης-Κλεωνών την ευρίσκουμε έως και τον Μεσαίωνα, όταν Χανιώτες ξανα-εγκαθίστανται στην περιοχή. Ίσως και το τοπωνύμιο Χάνια, κοντά στο Σπαθοβούνι, να μην είναι άσχετο με αυτό.

[7] Σχετικά με την περιοχή είναι: το αρχαίο λατομείο των Κλεωνών (5ου-3ου π.Χ. αι.), το οποίο ευρίσκεται δεξιά και παρά την νέα Εθνική Οδό Κορίνθου-Τριπόλεως, στο ύψος του Άγ. Βασιλείου. Σε ανασκαφές της Αμερικανικής Αρχ. Σχολής ευρέθησαν κεραμικά και νομίσματα. Κοντά στον Άγ. Βασίλειο, στα πρανή, πλησίον του ΙΝΖωοδόχουΠηγής, σώζονται κατάλοιπα του Αδριάνειου Υδραγωγείου, το οποίο είχε κτιστεί ακριβώς γι’ αυτό: Για να μεταφέρει το νερό της παρακείμενης πηγής, πολύ πριν αυτή αποδοθεί σε θαύμα της Παναγιάς…

Στην περιοχή πάντως υπάρχουν πολλές πηγές. Παρά τον Ορχομενό (Αρκαδίας) έρρεαν αι Τενείαι πηγαί, που λέγονταν έτσι ως προερχόμενες από την Τενέα. Ένας χείμαρρος που σήμερα λέγεται Ράχιανι ή Λογγοπόταμος, διασχίζειτην κοιλάδα των Κλεωνών και εκβάλλει στον Κορινθιακό κόλπο.

Και τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή Κιάφα, ΝΑ. του χωριού Αθίκια.

[8] βλ. και Τ. Λόχμαν «Skulpturhalle Basel», 2006.

[9] Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ίσως και να είναι έργο των ιδίων αυτών μεγάλων γλυπτών!

[10] Οι ίδιοι διδάσκαλοι είχαν εργαστήρια και στις Κλεωνές, και στο Άργος, και στην Κόρινθο, και φυσικά στην Σικυώνα, την πολιτιστική πρωτεύουσα της αρχαίαςΠελοποννήσου!